Το ψυχικό τραύμα στην εργασία αποτελεί μια εξαιρετικά αρνητική εμπειρία με σημαντικές συνέπειες στην ψυχική υγεία και την αποτελεσματικότητα των εργαζομένων. Ωστόσο, δεν έχει τύχει της προσοχής και της φροντίδας που αξίζει. Πρόκειται για ένα θέμα στο οποίο χρειάζεται περαιτέρω ευαισθητοποίηση του κοινού, των εργαζόμενων, των επιχειρήσεων αλλά και περαιτέρω εξειδίκευση από τους Ψυχολόγους και Ιατρούς Εργασίας.
Τι είναι το ψυχικό τραύμα
To ψυχικό τραύμα προκαλείται όταν το άτομο εκτεθεί σε έντονες ψυχοπιεστικές καταστάσεις στις οποίες το άγχος, ο φόβος και ο πόνος βιώνονται σε τέτοιο βαθμό που δεν μπορούν να μεταβολιστούν. Δηλαδή σε καταστάσεις που δεν τις «χωρά» ο νους και το άτομο δεν μπορεί να τις διαχειριστεί. Το τραύμα είναι μια πληγή, ένα ρήγμα που κατακερματίζει τον ψυχισμό. Ο τραυματισμός και οι μηχανισμοί που ενεργοποιεί, προκαλούν προβλήματα στην ψυχική υγεία και την αποτελεσματικότητα του ανθρώπου συνολικά. Τα εσωτερικά «ρήγματα» στο ψυχισμό με τον καιρό αποσυνδέονται από την συνειδητή μνήμη και μπορούν να οδηγήσουν στην εκδήλωση μείζονος και διαχρονικής ψυχοπαθολογίας.
Τι μπορεί να βιωθεί τραυματικά στον χώρο εργασίας
Ψυχικό τραύμα στο χώρο εργασίας μπορεί να προκαλέσει η σωματική και λεκτική βία, ο εκφοβισμός από πρόσωπο σε ανώτερη θέση, η διαρκής πίεση, απαξίωση και κριτική από την ιεραρχία, οι ύβρεις και οι φωνές που επαναλαμβάνονται και στοχεύουν την ανθρώπινη αξία και ικανότητα, η απειλή της εργασιακής ακεραιότητας, ο μόνιμος περιορισμός των πραγματικών δυνάμεων του χαρακτήρα, η σεξουαλική παρενόχληση. Και φυσικά, η απειλή κατά της ζωής όπως η ληστεία, η ομηρία, η σωματική βία, το εργατικό ατύχημα ή δυστύχημα.
Επιπτώσεις στην υγεία και την απόδοση των εργαζομένων
Οι επιπτώσεις μιας τραυματικής εμπειρίας είναι μεγάλες και πολυδιάστατες. Για να κατανοήσουμε το μέγεθος των συνεπειών, αρκεί να σημειώσουμε ότι στο τραυματισμένο άτομο, όλες οι δεξιότητες που χρησιμοποιεί για να εφαρμόσει και να αξιοποιήσει τις γνώσεις και την εμπειρία του, παύουν να λειτουργούν. Εκδηλώνονται σοβαρές γνωστικές δυσκολίες, αδυναμία σκέψης, συγκέντρωσης, λήψης απόφασης και διαχείρισης ακόμη και απλών εργασιών.
Καμία αποκτηθείσα γνώση και εμπειρία δεν μπορούν πλέον να αξιοποιηθούν καθώς το τραύμα προκαλεί βαθύτερες βλάβες στο σύστημα που διαχειρίζεται αυτές τις δεξιότητες. Επιπρόσθετα δε, συχνά αναπτύσσονται συμπεριφορές προστασίας όπως η αποφυγή του ίδιου του χώρου εργασίας, η απόσυρση, η επιθετικότητα και ακύρωση κάθε προσπάθειας συνεργασίας.
Η υποκειμενική δυσφορία και το στρες εγκαθίστανται ως μόνιμες καταστάσεις και διαταράσουν την ικανότητα μάθησης και δημιουργίας σχέσεων εμπιστοσύνης. Η κατάσταση αυτή βιώνεται με ενοχή, αυτομομφή, θλίψη, άγχος και διάχυτο πόνο. Η ένταση μάλιστα, των επιπτώσεων ενδέχεται να αυξηθεί όταν το τραύμα στον χώρο εργασίας ενεργοποιήσει άλλα, παλαιότερα τραύματα του ατόμου από την προσωπική και κοινωνική του ζωή, τα οποία δεν αντιμετωπίστηκαν επαρκώς.
Το τραύμα που δεν αντιμετωπίζεται από εξειδικευμένους θεραπευτές, παραμένει φαινομενικά σιωπηλό αλλά ενεργό και παραμορφώνει την αντίληψη της πραγματικότητας. Στοιχεία από το περιβάλλον εργασίας που ενδέχεται να υπενθυμίζουν το τραυματικό γεγονός χωρίς ωστόσο να συνδέονται άμεσα με αυτό, πυροδοτούν δυσανάλογες εσωτερικές και εξωτερικές αντιδράσεις. Στην πραγματικότητα δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος όπου το τραύμα προκαλεί πτώση της αποτελεσματικότητας η οποία οδηγεί στην αντίδραση της Ηγεσίας η οποία με τη σειρά της, ενισχύει το αίσθημα ενοχής, προκαλεί ακόμη περισσότερο φόβο, ενισχύει και επιβεβαιώνει αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό και την αποτελεσματικότητα του.
Πρόληψη και αντιμετώπιση.
Ο ψυχολογικός τραυματισμός είναι πολύπλοκος. Κι αυτό διότι προκύπτει μέσα από έναν συνδυασμό, μία ευθυγράμμιση ανάλογη με εκείνη των πλανητών, ανάμεσα στη βία του περιβάλλοντος και την ευαλωτότητα του εργαζόμενου. Τι αποτελεί ψυχοπιεστικό γεγονός ή όχι, εξαρτάται και από την ανθεκτικότητα της κάθε προσωπικότητας. Ακόμη και σε ένα αντικειμενικά σοβαρό τραυματικό γεγονός όπως η ληστεία, η λεκτική και σωματική βία, ο βαθμός του ρήγματος στον ψυχισμό και η πρόγνωση της θεραπείας εξαρτώνται τη δομή του χαρακτήρα. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, το τραύμα θέλει τουλάχιστον δύο και ποτέ δεν αποτελεί ατομικό πρόβλημα ή δυσλειτουργία ενός και μόνον εργαζόμενου αλλά αφορά το οργανωσιακό σύστημα συνολικά.
Η Συμβουλευτική Ηγεσίας & Διαχείρισης Ανθρώπινου Δυναμικού από ειδικούς Ψυχολόγους μπορεί να λειτουργήσει προληπτικά, διαμορφώνοντας ένα περιβάλλον σεβασμού, συμπερίληψης, αποδοχής και ανάπτυξης όπου δεν γεννά βία, πίεση, φόβο και απειλή. Ο ειδικός παρεμβαίνει συμβουλευτικά και ψυχο-εκπαιδευτικά βοηθώντας τους εργαζόμενους να αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους και να διαχειρίζονται τις συμπεριφορές τους εντός της εργασίας.
Το πρόβλημα στην αντιμετώπιση του ψυχικού τραύματος εντός εργασίας είναι ότι συχνά δεν μιλούμε γι αυτό, δεν αναγνωρίζεται ως τραύμα και έτσι δεν ζητείται βοήθεια. Ακόμη και σε περιπτώσεις ατυχημάτων, δυστυχημάτων, ληστειών και φυσικών καταστροφών, δεν ζητείται αυτόματα η συμβολή Ψυχολόγου. Όμως, πέρα από έκδηλες καταστάσεις,το τραύμα ενυπάρχει στην καθημερινότητα, στις επικοινωνίες ανάμεσα στους εργαζόμενους και στις σιωπές τους. Έτσι, απαιτείται πρώτον η ευαισθητοποίηση των Εργασιακών Ψυχολόγων, των Ιατρών Εργασίας και των Διευθυντών Ανθρωπίνου Δυναμικού ώστε να εντοπίζουν τους παράγοντες κινδύνου και φυσικά, η πρόσκληση εξειδικευμένων θεραπευτών στην αντιμετώπιση του ψυχικού τραύματος.
Σε κάθε περίπτωση, η θεραπεία του ψυχικού τραύματος πραγματοποιείται στο πλαίσιο υπηρεσιών ψυχικής υγείας και όχι της διοίκησης ανθρώπινου δυναμικού, από εξειδικευμένους επαγγελματίες στην ατομική ψυχοθεραπεία και τη θεραπεία ψυχικού τραύματος με τη μέθοδο EMDR.
Ενέργειες που μπορείτε να κάνετε:
- Επικοινωνήστε με το τμήμα Ανθρώπινου Δυναμικού (εφόσον υπάρχει).
- Επισκεφθείτε τον Ιατρό/Ψυχολόγο Εργασίας (εφόσον υπάρχει).
- Ζητήστε βοήθεια από αγαπημένα πρόσωπα.
- Ζητήστε νομική συμβουλευτική.
- Μπορείτε να καταγγείλετε τη βία και τον εκφοβισμό στην επιθεώρηση εργασίας (για ιδιωτικές επιχειρήσεις) επώνυμα ή ανώνυμα πατώντας εδώ.
- Μπορείτε να καταγγείλετε τη βία και τον εκφοβισμό εάν εργάζεστε στο δημόσιο πατώντας εδώ.
Πρωτίστως, επισκεφθείτε Ψυχολόγο ή Ψυχίατρο και φροντίστε τον εαυτό σας θεραπευτικά. Η ψυχοθεραπεία και η Θεραπεία EMDR θα σας βοηθήσουν.
