Ο θυμός είναι ένα από τα βασικά φυσιολογικά ανθρώπινα συναισθήματα. Πυροδοτείται ως απάντηση στην απειλή, την παραβίαση των ορίων, την απαξίωση, τη ματαίωση. Η απειλή και παραβίαση των ορίων μπορεί να είναι φυσική/σωματική ή ψυχική. Στον φυσικό κόσμο, η απειλή αφορά συνήθως την ασφάλεια και την ακεραιότητά μας σωματικά. Στην κοινωνική και προσωπική μας ζωή ως απειλή και παραβίαση μπορεί να ερμηνευθεί η παραβίαση των ορίων και τη αξιοπρέπεια μας, η απόρριψη από έναν σημαντικό άλλο, η αρνητική κριτική. Σε αυτό το πλαίσιο, ο θυμός αποτελεί την έκφραση μιας βαθύτερης ανάγκης για σεβασμό και όρια.
Πώς εκφράζεται και πώς λειτουργεί ο θυμός
Ο θυμός ως βασικό ανθρώπινο συναίσθημα, είναι ένας φυσιολογικός μηχανισμός που μας κινητοποιεί για να προστατεύσουμε τον εαυτό μας, να διεκδικήσουμε ό,τι πιστεύουμε ότι μας αξίζει, να υπερασπιστούμε τις αξίες μας, την ξεχωριστή μας ταυτότητα και να απομακρυνθούμε από καταστάσεις που μας τραυματίζουν. Ο θυμός λοιπόν, ως συναίσθημα, κάτι θέλει να πει, ωθεί σε ανάληψη δράσεων. Κι εδώ χρειάζεται ουσιαστικά, προσοχή.
Θα πρέπει να ξεχωρίσουμε το ίδιο το συναίσθημα του θυμού από τις συμπεριφορές στις οποίες “αυτόματα” οδηγεί. Η παρορμητική αντίδραση στον θυμό, πολύ συχνά, δημιουργεί σοβαρά προβλήματα και όχι το ίδιο το συναίσθημα. Το βίωμα του συναισθήματος είναι αυτό που είναι. Δεν κρίνεται, δεν ελέγχεται, μονάχα κατανοείται. Χρειάζεται επομένως διερεύνηση και αναστοχασμός για να κατανοήσουμε με τι ακριβώς θυμώνουμε και γιατί. Η συμπεριφορά που θα αναπτύξουμε ωστόσο ως προέκταση του θυμού, είναι ένα άλλο γεγονός από το συναίσθημα. Η συμπεριφορά και ελέγχεται και οριοθετείται. Δεν κρίνεται κάποιος για το θυμό του αλλά για το λάθος ή σωστό τρόπο της έκφρασής του.
Ο θυμός όπως και κάθε συναίσθημα, αποτυπώνεται και εκφράζεται με αλλαγές στην φυσιολογία του σώματος.
- Αύξηση καρδιακών παλμών.
- Αύξηση της έντασης στους μύες, κυρίως στο κεφάλι και τους ώμους.
- Εφίδρωση, αίσθηση αύξησης της θερμοκρασίας του σώματος.
- Τρόμος στα άκρα.
- Αύξηση της αρτηριακής πίεσης, ερυθρότητα στο πρόσωπο.
- Έκκριση αδρεναλίνης, αίσθηση αυξημένης ενέργειας και δύναμης.
- Γενική αίσθηση ανατριχίλας.
Αριστοτελικά μιλώντας, θα πρέπει να θυμώνουμε με αυτά που αξίζει να θυμώσουμε, και να εκφράζουμε τον θυμό μας χωρίς υπερβολές, στους ανθρώπους που πρέπει και με τον τρόπο που πρέπει.
Δείκτες ανησυχίας και ενδείξεις για λήψη βοήθειας
Ο θυμός θα πρέπει να μας ανησυχήσει και να σκεφτούμε πολύ σοβαρά την λήψη εξειδικευμένης υποστήριξης όταν:
- «Αποφασίζει» αυτός. Δηλαδή, όταν χάνεται ο έλεγχος των αντιδράσεων.
- Βιώνεται σε μεγάλη ένταση, σταθερά, λες και επίκειται μάχη.
- Συνοδεύεται από μια διαρκή αίσθηση αδικίας.
- Εκφράζεται για μεγάλο χρονικό διάστημα, ακόμη και μετά το πέρας της κατάστασης που αφορούσε.
- Διαχέεται σε όλους τους τομείς της ζωής, δηλαδή το άτομο θυμώνει σε όλα τα πλαίσια που αλληλεπιδρά, στην οικογένεια, στην εργασία, στις φιλικές σχέσεις.
- Προκαλεί σημαντικές επιπτώσεις στην καθημερινότητα, την εργασία και τις σχέσεις του ανθρώπου.
- Εγκαθίσταται ως μόνιμη απάντηση σε κάθε μικρή ή μεγάλη πίεση.
- Οδηγεί σε κατάχρηση αλκοόλ, τροφών, χρήση ουσιών, σε κάθε είδους εθισμό.
Σε τι οφείλεται ο μεγάλος θυμός και τι μειώνει τον αυτό-έλεγχο μας
Ο θυμός που βιώνεται και εκφράζεται σε ακραίο βαθμό, με ακραίο τρόπο, συνήθως έχεις τις εξής ρίζες:
- Ψυχικό τραύμα. Ο θυμός και η παρόρμηση έχουν διαμορφωθεί ως ο σταθερός τρόπος αντιμετώπισης του κόσμου.
- Εκμάθηση του μοτίβου της βίας, της επιθετικότητας από γονείς, κηδεμόνες, φροντιστές.
- Έλλειμμα στην ικανότητα επίλυσης προβλημάτων που οδηγεί σε αίσθημα αδιεξόδου και ανεπάρκειας.
- Χαμηλή ανθεκτικότητα στην απογοήτευση και την κριτική.
- Υπερβολικές προσδοκίες από τον εαυτό και τους άλλους που συχνά ματαιώνονται.
Παράλληλα, υπάρχουν παράγοντες που μειώνουν την ικανότητα αυτοελέγχου όπως:
- Το σταθερό και έντονο άγχος.
- Ο σωματικός και ψυχικός πόνος.
- Πάσης φύσεως εθισμοί και η χρήση ουσιών.
- Δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε πρόσφατα στη ζωή.
- Μια «δύσκολη ημέρα».
Πρόληψη & διαχείριση του θυμού
Προληπτικά, μια ισορροπημένη προσωπική, εργασιακή και κοινωνική ζωή, συμβάλλει στην καλύτερη διαχείριση του θυμού. Πιο συγκεκριμένα:
- Εκφράστε τα συναισθήματά σας εντός των σχέσεων που τα βιώνετε. Μην αποφεύγετε την αλήθεια.
- Εργαστείτε πάνω στα όρια που θέτετε στον εαυτό σας ώστε να μην ανέχεται και ζει σε κακοποιητικές καταστάσεις.
- Συντονιστείτε αρμονικά με κάθε πραγματικότητα χωρίς υπερβολικές προσδοκίες.
- Αποδεχτείτε τα αρνητικά στοιχεία τόσο του εαυτού σας σας όσο και των άλλων.
- Να είστε δυναμικοί όπου χρειάζεται, όχι επιθετικοί.
Όταν βιώνετε έντονο θυμό:
- Μετρήστε αντίστροφα από το 20 έως το 0 στοχεύοντας στον έλεγχο του θυμού.
- Πάρετε αρκετές βαθιές αναπνοές, διαφραγματικές.
- Αλλάξτε περιβάλλον κάθε φορά που αισθάνεστε ότι ο θυμός ενισχύεται.
- Αναρωτηθείτε γιατί θυμώσατε, εντοπίστε τον πυροδότη.
- Σκεφτείτε δύο φορές προτού μιλήσετε ή απαντήσετε στους άλλους.
- Εάν αισθάνεστε ότι πιθανώς να χάσετε τον έλεγχο, απομακρυνθείτε άμεσα και απεμπλακείτε από τη διαμάχη.
Θυμός και Ψυχοθεραπεία
Η ψυχοθεραπευτική κατανόηση και υπέρβαση του θυμού περιλαμβάνει αφενός την επίγνωση των μοτίβων σκέψης με τα οποία συνδέεται καθώς και με τις τραυματικές μνήμες στις οποίες έχει τις ρίζες του. Απαιτείται χρόνος, δέσμευση, προσωπική απόφαση για αλλαγή και αποκάλυψη της αλήθειας πίσω από τον θυμό. Η ατομική ψυχοθεραπεία και η θεραπεία EMDR μπορούν να βοηθήσουν.
Photo by engin akyurt on Unsplash
