Η Μητρότητα είναι κάτι οφείλουμε να τιμούμε, να προστατεύουμε και να φροντίζουμε. Τι έχει απομείνει όμως από τη Μητέρα που ξέραμε και πώς ορίζεται η Μητρότητα με σύγχρονους όρους; Στο άρθρο αυτό παρουσιάζω σχόλια, αναστοχασμούς και αποσπάσματα από το υπέροχο βιβλίο του Massimo Recalcati, Τα χέρια της μητέρας, επιθυμία, φαντασιώσεις και κληρονομιά της Μητέρας. Εκδόσεις Κελευθος.
Ανάμεσα στα ερείπια της πατριαρχίας του 20ού αιώνα και τον χαοτικό ναρκισσισμό της εποχής μας, η μητρική αγκαλιά διατηρεί μια καθοριστική λειτουργία. Τα χέρια της μητέρας κλείνουν για να αγκαλιάσουν το νεογνό, να το καλωσορίσουν στη ζωή και να του δείξουν πόσο επιθυμητό είναι. Και τα χέρια της μητέρας ανοίγουν για να αποχαιρετίσουν το παιδί, αφήνοντάς το να διαμορφώσει τη ζωή και την ταυτότητά του.
Υπό αυτή την έννοια, “η απουσία της Μητέρας είναι το ίδιο σημαντική με την παρουσία της”. Και οι δύο καταστάσεις είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για την υγιή ανάπτυξη του παιδιού και την αυτονόμησή του.
Οι γυναίκες καλούνταν και καλούνται να εναρμονίσουν τις δύο πλευρές τους: την θηλυκότητα και την μητρότητα. Η θηλυκή πλευρά αφορά στη λειτουργία του έρωτα, στην ενεργητική ζωή εντός του κοινωνικού κόσμου, την εργασία, την προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη. Η μητρική πλευρά φέρει συμβολικά και βιολογικά, τη δημιουργία της ζωής. Η μητρότητα είναι η λειτουργία που υπερβαίνει το εγώ και τις προσωπικές επιθυμίες, προσφέρει, φροντίζει, αφοσιώνεται, διαπαιδαγωγεί. Η ισορροπία ανάμεσα σε αυτές τις πλευρές, παραμένει ιστορικά, ένα αίτημα.
Το σύγχρονο κοινωνικό περιβάλλον
Σήμερα, η γονεϊκότητα βιώνει για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, μια αποσύνδεση από τη σεξουαλικότητα, που είναι η πρώτη συνθήκη της αναπαραγωγής, το φύλο, το συζυγικό δεσμό, ακόμη και από την ίδια την κύηση. Η επιστήμη και η νομοθεσία, επιτρέπουν και διευκολύνουν την απόκτηση παιδιού και την ανάληψη του γονεϊκού ρόλου ανεξάρτητα από όλα τα παραπάνω.
Σε αυτό το πλαίσιο, αναδύονται κάποιες παραδοχές που χρόνια ωστόσο γνωρίζαμε. Πρώτον, ότι ο βιολογικός δεσμός δεν αρκεί για να μας κάνει οικογένεια. Αυτό σημαίνει ότι δεν φτάνει η κύηση και ο τοκετός για να γίνει μια μητέρα, Μητέρα. Και δεύτερο, ότι η κάλυψη των βασικών αναγκών της τροφής και της στέγης, δεν αρκεί για τη δημιουργία ουσιαστικής σχέσης με το παιδί, σχέσης και σύνδεσης που υποστηρίζει εμπράκτως την υγιή ψυχοσυναισθηματική του ανάπτυξη. Αυτό σημαίνει ότι η Μητρότητα αφορά σε μια βαθύτερη λειτουργία, σε ένα άλλο νόημα πέρα από την φροντίδα.
Με αφορμή όλα τα παραπάνω, οφείλουμε σήμερα να εστιάσουμε στη Μητέρα ως λειτουργία, νόημα και φυσικά, ως δεσμό με το παιδί και τον Πατέρα. Να αναδομήσουμε την γονεϊκότητα σε ένα νέο αφήγημα μετά την εποχή της πατριαρχικής μητέρας του 20ού αιώνα και να δώσουμε μια απάντηση στο χάος της σημερινής εποχής.
Η Μητρότητα την εποχή της πατριαρχίας
Η πατριαρχική μητέρα ήταν μια εξίσου φορτική και επιβλητική μορφή με εκείνη του πατέρα, ασκώντας έλεγχο είτε με την αυταρχικότητα (πιο σπάνια) είτε με την ενοχή και τον συναισθηματικό εκβιασμό (πιο συχνά). Ήταν η μητέρα της θυσίας και της αυταπάρνησης, ήταν αποκλειστικά μητέρα, τίποτε άλλο και ουδέποτε ήθελε να απωλέσει τον ρόλο αυτόν. Η αποκλειστική λειτουργία της ως Μητέρα την απάλλασσε από τη “μιαρότητα” της αχαλίνωτης θηλυκότητάς της. Αυτό σημαίνει ότι πάντοτε χρειαζόταν ένα “μικρό παιδί” ανεξαρτήτου ηλικίας για να το φροντίσει.
Η πατριαρχική μητέρα εγκλώβιζε το παιδί στην αγκαλιά της και μέσω της παθητικο-επιθετικότητας και της ενοχής, διαμόρφωνε δεσμούς προσκόλλησης και ανασφάλειας. Με αποτέλεσμα το παιδί να αδυνατεί να ενηλικιωθεί και να αντιμετωπίσει με επάρκεια τις προκλήσεις της ζωής.
Ο πατριαρχικός πατέρας καλούνταν να διεμβολίσει αυτή τη σχέση, να επιθυμήσει τη σύντροφο του, να ενεργοποιήσει τη θηλυκή πλευρά της γυναίκας και να επιφέρει την ισορροπία. Ωστόσο η αδυναμία του να συνδεθεί ουσιαστικά και ισότιμα με τη γυναίκα, ακύρωνε κάθε τέτοιου είδους παρέμβαση. Ταυτόχρονα, η μητέρα εμφανιζόταν ως η μόνη ικανή να αγαπήσει και να φροντίσει σε αντίθεση με τον πατριαρχικό πατέρα που είτε απουσίαζε πλήρως είτε στερούνταν κάθε ικανότητας για συναισθηματικό δεσμό, ενσυναίσθηση και φροντίδα. Έτσι, η πατριαρχική μητέρα κατέληγε μια γλυκιά φυλακή για το παιδί που ασκούσε έλεγχο με τον δικό της, έμμεσο τρόπο.
Από την πατριαρχία στον σύγχρονο ναρκισσισμό
Μετά τη φυσιολογική αποδόμηση του πατριαρχικού μοντέλου και παρά τη σύγχρονη συζήτηση για τη γυναίκα και τον σύγχρονο ρόλο της ως μητέρα, δεν φαίνεται να έχει δομηθεί ακόμη, ένα νέο αφήγημα, ένα νέο παράδειγμα για τη Μητρότητα που να αφορά στην ουσία του μητρικού δεσμού.
Η γυναίκα σήμερα αναπτύσσει πρωτίστως τη θηλυκή της πλευρά περιορίζοντας την μητρική. Αρνείται ή δυσκολεύεται να βρει χώρο για τη μητρότητα, διατηρεί μια σταθερή δυναμική εξωστρέφειας και ανάπτυξης, ερωτεύεται, εργάζεται, πετυχαίνει, παραμένει όμορφη σε κάθε δεκαετία της. Η δυναμική αυτή έχει τέτοια ένταση που συχνά, η δημιουργία μιας νέας ζωής βιώνεται ως απειλή για την ομορφιά του σώματος και η μητρική φροντίδα ως βάρος που “κλέβει” χρόνο από την υπόλοιπη ζωή.
Φτάνουμε δηλαδή σε μια εποχή που η μητέρα δεν έχει “ελεύθερο” χρόνο για το παιδί της και πιέζει τη μητρότητα για να χωρέσει τα υπόλοιπα. Φτάσαμε στην εποχή της ναρκισσιστικής μητέρας ακολουθώντας την πορεία ενός εκκρεμούς, από το ένα άκρο στο άλλο.Η ναρκισσιστική μητέρα είναι μια μητέρα ψυχικά και φυσικά απόμακρη, κλεισμένη στη φροντίδα του εαυτού της. Δημιουργεί έναν χαοτικό και ανασφαλή δεσμό με το παιδί, αδυνατώντας να συνδεθεί ουσιαστικά και αρμονικά. Το αποτέλεσμα και πάλι είναι το χάος στην ψυχή και την ταυτότητα του παιδιού – “ενήλικα”.
Η ευκαιρία για τη Μητρότητα σήμερα
Και τι απομένει για μια Μητέρα σήμερα; Μα σήμερα είναι που έχουμε ανάγκη, περισσότερο από ποτέ, να στραφούμε στο νόημα και τη λειτουργία της Μητρότητας που κάθε μητέρα, με τις ατέλειές της θα προσπαθήσει να υπηρετήσει. Η ιστορία πήγε από το ένα άκρο στο άλλο και μάλλον έρχεται η στιγμή μια νέας, καλής ισορροπίας.
Η γυναίκα σήμερα δεν μπορεί να απορρίψει και να επιλέξει πλήρως και αποκλειστικά μία από τις δύο πλευρές της. Ταυτόχρονα ωστόσο, οφείλει να αποδεχτεί ότι η ισορροπία δεν μπορεί να είναι απόλυτη και πάντοτε.
Η Μητέρα που μπορεί να υπάρξει στην εποχή μας είναι η γυναίκα που πλησιάζει την μητρική της πλευρά εξ αρχής, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη διαπαιδαγώγηση. Είναι η γυναίκα που αγκαλιάζει, φροντίζει, αγαπά. Η Μητρότητα, είναι το καλωσόρισμα στη ζωή, στα μάτια της Μητέρας το παιδί περιμένει να δει πόσο επιθυμητό είναι στον κόσμο αυτό, πόσο πιο πάνω είναι από οτιδήποτε άλλο. Ταυτόχρονα, μεγαλώνοντας το παιδί, η γυναίκα σε συνεργασία με τον Πατέρα, διατηρεί την υπόλοιπη ζωή της με ισορροπία και ωριμότητα, χωρίς υπερβολές, αποδεχόμενη τους κανόνες που έχει η επιθυμία. Διατηρεί τη θηλυκότητά της, κάνει έρωτα, εργάζεται, δημιουργεί και έτσι, εμπράκτως, θέτει το όριο στην προσκόλληση, προτρέπει το παιδί να φύγει.
Τα χέρια της μητέρας κλείνουν για να αγκαλιάσουν το νεογνό, να το καλωσορίσουν στη ζωή και να του δείξουν πόσο επιθυμητό είναι. Και τα χέρια της μητέρας ανοίγουν για να αποχαιρετίσουν το παιδί, αφήνοντάς το να διαμορφώσει τη ζωή και την ταυτότητά του.
Σίγουρα αναρωτιόμαστε πόσο εύκολες είναι αυτές οι δυναμικές ισορροπίες. Καθόλου εύκολες. Για αυτό χρειάζονται οι ρόλοι σε συνύπαρξη και συνεργασία, Μητρότητα & Πατρότητα. Χρειάζονται δυό, πολλή συζήτηση, πολλή δουλειά. Μα έχει νόημα και λέγεται οικογένεια.
Βιογραφικό του συγγραφέα:
Ο Μάσιμο Ρεκαλκάτι είναι ένας από τους πιο γνωστούς Ιταλούς ψυχαναλυτές με αδιαμφισβήτητη αναγνωρισιμότητα όχι μόνο στην ιταλική και διεθνή επιστημονική κοινότητα, αλλά και ευρύτερα στην ιταλική κοινωνία στο σύνολό της. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου και στο Παρίσι. Εκεί μάλιστα του δόθηκε η ευκαιρία να δουλέψει με τον Jacques-Alain Miller και κατόπιν να αναλυθεί από τον ίδιο. Είναι ένα από τα ιδρυτικά μέλη του ALI (Ιταλικός Σύλλογος Λακανικής Ψυχανάλυσης) και επιστημονικός διευθυντής του IRPA (Ερευνητικό Ινστιτούτο Εφαρμοσμένης Ψυχανάλυσης), όπου διδάσκει «Βασικές Αρχές Λακανικής Ψυχανάλυσης». Εμπνευστής και ιδρυτής του Jonas Onlus (Κέντρο Ψυχαναλυτικής Κλινικής για τα νέα Συμπτώματα), με πλούσια δράση σε πολλές πόλεις της Ιταλίας. Από το 2005 είναι επικεφαλής της Νευροψυχιατρικής Μονάδας του Νοσοκομείου Παίδων Sant’Orsola στην Μπολόνια. Έχει διδάξει στα πανεπιστήμια του Μιλάνου, της Πάντοβας, του Μπέργκαμο και του Ουρμπίνο, καθώς και στο Διεθνές Πανεπιστήμιο Menenedez Pelayo της Ισπανίας. Σήμερα διδάσκει Ψυχοπαθολογία της Διατροφικής Συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο της Παβίας και Ψυχαναλυτική Κλινική της Ανορεξίας στο CEPUSPP (Centre d’Enseignement Post-Universitaire pour la Specialisation en Psychiatrie et Psychotherapie) της Λωζάνης. Συμμετέχει με παρεμβάσεις σε σεμινάρια στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές πόλεις. Στο συγγραφικό του έργο συγκαταλέγονται περίπου 30 βιβλία, πολλά από τα οποία έχουν μεταφραστεί στη Γαλλία, την Ισπανία, την Αυστρία, την Αργεντινή, τη Σερβία, τη Βραζιλία, τη Γερμανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Δείτε το βιβλίο εδώ: Τα χέρια της μητέρας, εκδόσεις Κέλευθος
