Η ανδρική ταυτότητα βρίσκεται σήμερα σε κρίση υπό την έννοια της σύγχυσης και της απροσδιοριστίας. Οι περισσότεροι άνδρες δεν γνωρίζουν και δεν μαθαίνουν τι σημαίνει να είσαι άνδρας, τι διακρίνει τον άνδρα από το αγόρι, ποια είναι τα στοιχεία που απαρτίζουν τον ψυχισμό του αρσενικού και πώς κατακτιέται η αρρενωπότητα.
Η ανδρική ταυτότητα βρίσκεται ήδη σε κρίση από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα καθώς το μοντέλο της «πατριαρχικής αρρενωπότητας» εκφυλίστηκε και αποδομήθηκε φυσιολογικά ως αρνητική και ανώριμη εκδοχή του ανδρισμού. Ωστόσο στη θέση του, δεν έχει εγκατασταθεί ακόμη ένα νέο πρότυπο ώριμου άνδρα. Η κρίση δεν έχει ολοκληρωθεί καθώς δεν έχει γεννηθεί κάτι νέο στη θέση του παλαιού. Τα νέα αρσενικά χωρίς καθοδήγηση και κατεύθυνση, παραμένουν αγόρια και αδυνατούν να διαμορφώσουν εκείνες τις εσωτερικές δομές που θα τους επιτρέψουν να δημιουργούν και όχι να καταστρέφουν.
Στο άρθρο αυτό καταγράφω τις αιτίες που οδήγησαν στη σημερινή σύγχυση και απροσδιοριστία. Η απουσία μιας ανοιχτής συζήτησης για τον ανδρισμό σήμερα, συμβάλλει στη διατήρηση της κρίσης. Λείπει το ενδιαφέρον για την ανδρική ψυχολογία και την αρρενωπότητα στη δημόσια σφαίρα, σαν οι άνδρες να είναι κάτι ξεπερασμένο, σαν να μην έχουν κάτι άλλο πια να προσφέρουν στην ιστορία και τους αγαπημένους τους.
Οι αιτίες που οδηγούν την ανδρική ταυτότητα σε κρίση
Η κρίση απροσδιοριστίας της ανδρικής ταυτότητας είναι ένα σύνθετο φαινόμενο, αποτέλεσμα σημαντικών αλλαγών και ανακατατάξεων. Το φεμινιστικό κίνημα, η αποδόμηση της πατριαρχίας, το καπιταλιστικό μοντέλο ανάπτυξης, η παγκοσμιοποίηση, διαμόρφωσαν νέες συνθήκες που απαιτούν από τους άνδρες να αναστοχαστούν, να αναδομηθούν και να επιστρέψουν.
Ο άνδρας δεν έχει μέντορες, δεν μυείται στον ανδρισμό.
Ο πολιτισμός μας ως βιβλιοθήκη νοημάτων και γνώσεων για την επιβίωση και την άνθιση, έχει απωλέσει τη βασική λειτουργία του που είναι να διδάξει, μεταφέροντας αξίες, νοήματα και γνώσεις από γενιά σε γενιά. Δεν υπάρχει δηλαδή ή αίσθηση του ιστορικού βάθους, μιας συνέχειας, και οι ταυτότητες προκύπτουν σχεδόν περιπτωσιακά χωρίς σύνδεση και ενεργό διάλογο με τις ρίζες, χωρίς σκυτάλη. Κατ’ επέκταση, υπάρχει μια πληθώρα δυνατοτήτων του ποιος μπορείς να γίνεις και τι μπορείς να κάνεις.
Σε αυτή τη βάση, η ανδρική ταυτότητα χτίζεται σχεδόν υποκειμενικά. Από τη μία, αυτή η διάβρωση των κατεστημένων ιδεών και συμβόλων είναι αναγκαία για τις κοινωνικές αλλαγές και την ανάδυση νέων ιδεών, ωστόσο όπως ανέφερα παραπάνω, δεν έχει υπάρξει ακόμη ένα νέο, σύγχρονο αφήγημα για την ανδρική ταυτότητα και τον ανδρισμό. Οι άνδρες καλούνται να εγκολπώσουν θηλυκά χαρακτηριστικά σκεπάζοντας σημαντικές πτυχές της αρρενωπότητας.
Καθώς δεν υπάρχει ενιαίο αφήγημα, ενεργός πολιτισμός που διδάσκει, λείπουν οι μέντορες. Οι ενήλικοι και ώριμοι άνδρες που θα εκπαιδεύσουν τα νέα αρσενικά στις βασικές αρχές, τις αξίες και τις καταστάσεις της αρρενωπότητας. Δεν υπάρχουν εθιμικές πρακτικές μύησης των αγοριών στον ανδρισμό που θα ενεργοποιήσουν τις εσωτερικές, ψυχολογικές διεργασίες ωρίμανσης ώστε να πραγματοποιηθεί το πέρασμα από την εφηβεία στην ενηλικίωση, από την ψυχολογία του αγοριού στην ψυχολογία του άνδρα. Το πολιτισμικό «πέρασμα» της στράτευσης και η υπακοή στον αρχαιότερο στους χώρους εργασίας είναι κάποια από τα κακέκτυπα «μύησης» του προηγούμενου αιώνα που δεν εξυπηρετούν τίποτε σήμερα.
Το πατριαρχικό μοντέλο αποδομήθηκε φυσιολογικά χωρίς ωστόσο να υπάρξει κάτι νέο
Η Πατριαρχία ως ιδεολογία επέτρεψε την εγκατάσταση της ψυχολογίας του αγοριού ως κυρίαρχο μοντέλο ανδρισμού. Ο πατριαρχικός άνδρας είναι ένας ανώριμος άνδρας σε κάθε ρόλο που αναλαμβάνει. Ως πατέρας ήταν ψυχικά και φυσικά απών. Ως σύζυγος εξουσιαστικός. Η απουσία αυτή δημιούργησε ένα μεγάλο κενό και ταυτόχρονα παρέδωσε στο πρόσωπο της μητέρας την αποκλειστική φροντίδα των παιδιών ως τη μόνη ικανή να αγαπήσει και να φροντίσει. Έτσι, πολύ συχνά, βλέπουμε μητέρες να προσκολλώνται στα αγόρια τους και να διατηρούν σχέσεις συνεξάρτησης. Η πατριαρχική μητέρα κρατούσε τα αγόρια αιώνια προστατευμένα και προσκολλημένα, δηλαδή αδύναμα.
Η πιθανή εμπλοκή του πατέρα στη διαπαιδαγώγηση γινόταν κυρίως επιθετικά. Το πατριαρχικό αρσενικό εγκλώβιζε υπό τον έλεγχό του τις κόρες και τους υιούς του. Δεν εργαζόταν για την άνθιση, τη διαφοροποίηση και την αυτονόμηση των παιδιών του αλλά για την επιβεβαίωση του ελέγχου του σε αυτά. Εμπόδιζε την ωρίμανση και την ενδυνάμωση των νέων ανδρών της οικογένειας και τους ήθελε ακόλουθούς του, να τον θαυμάζουν και να τον υπακούν.
Η αρρενωπότητα θεωρήθηκε κάτι εκ των πραγμάτων τοξικό
Η ακραία κριτική του φεμινισμού στο πατριαρχικό μοντέλο κατέληξε να κατακρίνει συνολικά τον ανδρισμό ως κάτι παθολογικό, εκ φύσεως αρνητικό και (τελευταία λέξη) τοξικό. Υπό αυτή την έννοια κάθε στοιχείο της αρρενωπότητας προσεγγίζεται με διστακτικότητα και ενίοτε ενοχή. Γνωρίζουμε σήμερα ότι η πατριαρχία δεν είναι πρότυπο αρρενωπότητας αλλά εκδοχή του ανώριμου άνδρα που γίνεται τύραννος και ανθρωπάκι. Κανένας ολοκληρωμένος και στέρεα δομημένος ψυχισμός δεν είναι καταχρηστικός. Έτσι και ο ανδρικός. Σε αυτό το πλαίσιο, οι άνδρες κλήθηκαν να συνδεθούν περισσότερο με την θηλυκή τους πλευρά ώστε να αναπτύξουν ενσυναίσθηση και να έρθουν σε επαφή με τα συναισθήματά τους αντιγράφοντας τον τρόπου των γυναικών. Ωστόσο, αυτό αποσιωπά τον αρρενωπό τρόπο κατάκτησης του εσωτερικού κόσμου, των πεποιθήσεων και των συναισθημάτων που ορίζουν την συμπεριφορά. Το ζητούμενο είναι να ενισχύσουμε την αρσενική πλευρά των ανδρών αλλά με τρόπο ώριμο και ευεργετικό για τους ίδιους και την κοινωνία.
Ο ανδρισμός δεν είναι ψηλά στην ατζέντα της δημόσιας συζήτησης
Λείπουν οι πρωτοβουλίες για την ψυχολογία του άνδρα σήμερα. Οι συζητήσεις για την αρρενωπότητα στη δημόσια σφαίρα που θα ευαισθητοποιούσαν την κοινότητα είναι ελάχιστες χωρίς ουσιαστικό αντίκτυπο. Η σύγχρονη συζήτηση για τα φύλα φωτίζει και ξεκλειδώνει πολύ σημαντικά θέματα όπως τη γυναικεία εμπειρία και τον ρόλο της γυναίκας, την ισότητα, την ομοφυλοφιλία εντούτοις, ο ανδρισμός δεν είναι ψηλά στην ατζέντα. Επαγγελματίες ψυχικής υγείας και κοινωνικοί επιστήμονες δεν μιλούν για την αρρενωπότητα, τις προκλήσεις του ΄σύγχρονου άνδρα.
Έτσι, δεν υπάρχει κάποια, άμεσα προσβάσιμη και έγκυρη πηγή πληροφόρησης που θα αντισταθμίσει το κενό στη διαπαιδαγώγηση των νέων ανδρών. Διδάσκουμε στα αγόρια να είναι ειρηνικά, να μη γίνονται βίαια, αλλά δεν τους μαθαίνουμε πώς να αξιοποιήσουν τον πολεμιστή μέσα τους για να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της ζωής. Κατακρίνουμε την αυτοκαταστροφική συμπεριφορά τους αλλά δεν τους μαθαίνουμε πώς να αξιοποιήσουν την εσωτερική τους ορμή για να δημιουργήσουν κάτι θετικό. Με λίγα λόγια, τα νέα αρσενικά ακούν τι δεν πρέπει να κάνουν αλλά όχι τι να κάνουν για να ζήσουν με τρόπο θετικό για τους ίδιους και την κοινωνία.
Ο ανδρισμός είναι κάτι θετικό που οφείλουμε να κατακτήσουμε
Οι άνδρες πρέπει να επιστρέψουν, δυνατοί, ώριμοι και ολοκληρωμένοι. Να δομήσουν ξανά τον εσωτερικό τους ψυχισμό, να αναστοχαστούν και να επεξεργαστούν τα αρχέτυπα που τους προσκαλούν σιωπηρά μέσα τους αλλά με τρόπο θετικό, σύγχρονο, να υπηρετήσουν το φως και όχι τις σκοτεινές πλευρές τους.
Η αρρενωπότητα είναι αναγκαία για την αγάπη, τον έρωτα, τη δημιουργία, τη γονιμοποίηση, τα όρια, την συντροφικότητα, την υπέρβαση των δυσκολιών, την ηγεσία, την παραγωγή. Οι άνδρες έχουν πολλά και θετικά να προσφέρουν στις γυναίκες, τα παιδιά, και τους φίλους τους. Ο ώριμος ανδρισμός είναι κάτι θετικό και αναγκαίο για την κοινωνία. Οφείλουμε να τον ανακαλύψουμε ξανά και να τον κατακτήσουμε.
