Βρισκόμαστε σε μια εποχή που το παλαιό έχει γκρεμιστεί ως φυσικό επακόλουθο συντριπτικών αλλαγών αλλά στη θέση του αδυνατεί ακόμη να ανακτηθεί κάτι νέο και θετικό. Νέα μοντέλα οικογένειας και γονεϊκότητας δοκιμάζονται με τους ρόλους να διαμορφώνονται σχεδόν κατά περίπτωση.
Σε αυτό το άρθρο, καταγράφω τις σύγχρονες προκλήσεις που καλείται να διαχειριστεί το οικογενειακό σύστημα αλλά και τα μαθήματα που μπορούμε να αντλήσουμε απ΄ό τις προκλήσεις αυτές.
Οι προκλήσεις που δοκιμάζουν το πρότυπο της δυτικής οικογένειας
Η οικογένεια εμφανίζεται σήμερα χωρίς κέντρο, πολύ συχνά, στερείται ενός ισχυρού συζυγικού δεσμού, του πυρήνα που θα συγκρατήσει το όλον διατηρώντας ταυτόχρονα την αναγκαία απόσταση μεταξύ των ατόμων.
Η υιοθεσία, η αύξηση των διαζυγίων και των εν διαστάσει γονέων (ακόμη και υπό την ίδια στέγη), τα ομόφυλα ζευγάρια, η τεχνητή γονιμοποίηση, η πρακτική της παρένθετης μητέρας, η τράπεζα σπέρματος. Και ταυτόχρονα, η ενίσχυση των κοινωνικών ανισοτήτων, η επικράτηση της εικόνας εις βάρος της ουσίας, η απόκτηση αντικειμένων ως λύση για τα εσωτερικά κενά, διαμορφώνουν νέες συνθήκες και νέα μοντέλα συνύπαρξης που δοκιμάζουν το πρότυπο της δυτικής και ελληνικής οικογένειας. Ένα πρότυπο που αδυνατεί να αποτελέσει μια πειστική πρόταση για ανθρώπινη ζωή καθώς οι πιέσεις που ασκήθηκαν αποκάλυψαν τις σκοτεινές του πλευρές και την ανεπάρκειά του.
Ο πατριαρχικός πατέρας και η πατριαρχική μητέρα έδωσαν τη θέση τους στον ευνουχισμένο πατέρα και τη ναρκισσιστική μητέρα. Ο ελεγκτικός και αυταρχικός συζυγικός δεσμός έδωσε τη θέση του στην ατομική μοναξιά της μονογονεϊκότητας, στην αδυνατότητα για έρωτα και συνύπαρξη. Σαν το εκκρεμές, από το ένα άκρο στο άλλο, από την πατριαρχία στον υπερμοντερνισμό. Η οικογένεια συχνά εμφανίζει μια χαοτική λειτουργία, οι γονείς αδύναμοι και τα παιδιά σε αναζήτηση ταυτότητας.
Τι μας διδάσκει η εποχή μας
Η εποχή αυτή ωστόσο, μας διδάσκει δύο πολύ σημαντικά πράγματα τα οποία οφείλουμε να λάβουμε σοβαρά υπόψη και να τα αναγνωρίσουμε ως την κληρονομιά μας.
Πρώτο ότι οικογένεια δεν μας κάνουν απλώς και μόνον οι δεσμοί αίματος. Η φυσική προέλευση και η μέριμνα για τα βασικά υλικά αγαθά -τροφή, στέγη, ρουχισμός- χωρίς να μειώνω τη δυσκολία και την αξία τους, δεν αρκούν για να υπάρξει κέντρο, ασφαλής ψυχικός δεσμός, ουσιαστική σύνδεση, να συμβούν όλες οι διεργασίας που παράγουν ταυτότητα και αυτονομία.
Η ολοκληρωμένη οικογενειακή λειτουργία προκύπτει μέσα από την ψυχική σύνδεση. Χρειάζεται ένας ισχυρός συζυγικός δεσμός και μια ασύμμετρη σχέση των γονέων με τα παιδιά. Η οικογένεια χρειάζεται σύνδεση, αγάπη (ψυχική και σωματική φροντίδα) και φυσικά όρια, νόμους και κανόνες. Τα παιδιά χρειάζονται δυνατούς γονείς που δεν χάνουν τον ρόλο τους και μέσα από τα όρια, σταδιακά αποκτούν την αυτονομία τους ΄ώστε τελικά, μετά την ταύτιση και την αποταύτιση να οικοδομήσουν την δική τους ταυτότητα.
Πολλά παιδιά, ενήλικες σήμερα, αναρωτιούνται αν αγαπήθηκαν από ανθρώπους που τα έφεραν στη ζωή και κάλυψαν τις ανάγκες τους σε τροφή, στέγη, ρουχισμό και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.
Δεύτερο, ότι η εφηβεία δεν είναι παθολογία, δεν είναι εξ ορισμού μια προβληματική περίοδος. Δεν φταίει η εφηβεία για την παραβατικότητα, τον εθισμό, τη βία ή τη θυματοποίηση και την φοβία. Οι έφηβοι κατά τη φάση αυτή, αναπτύσσουν με τη σειρά τους, την έμπρακτη απάντησή τους σε όσα ήδη έχουν βιώσει και βιώνουν στην οικογένεια.
Στοιχεία των καταστάσεων που πιθανώς προκύπτουν στην συμπεριφορά τον εφήβων υπάρχουν ήδη στην οικογένεια και είναι εμφανή στα προηγούμενα χρόνια, από την παιδική ηλικία. Αυτό που αλλάζει είναι ότι στην εφηβεία, τα παιδιά παύουν να αποδέχονται ως απόλυτη αλήθεια τους κανόνες και το «παράδειγμα» των γονέων και ξεκινούν πιο εμφανώς, να αναζητούν τη δική τους φωνή και ταυτότητα.
Και τρίτο, ότι χωρίς δομή, ιεραρχία και εσωτερικά όρια, τα παιδιά βιώνουν σύγχυση. Χωρίς αγάπη που πηγαίνει χέρι-χέρι με κανόνες, η επιθυμία τους γίνεται κυνήγι άμεσης απόλαυσης και αδυναμία. Ολισθαίνουν στον εγωκεντρισμό ή την υποτέλεια, οδηγούνται στην υπερβολική χρήση ψηφιακών συσκευών και κοινωνικών δικτύων, στην παραβατικότητα, τη βία, τον εκφοβισμό, τη θυματοποίηση, τις ουσίες.
Η σχέση ανάμεσα σε γονείς και παιδιά δεν είναι μια συμμετρική σχέση μεταξύ ίσων.Οι γονείς είναι εξ ορισμού παιδαγωγοί, ο ρόλος του γονέα είναι παιδαγωγικός και υπό αυτή την έννοια δεν μπορεί η σχέση να είναι μεταξύ ίσων. Ο γονέας ως ενήλικας, καθοδηγεί, διδάσκει μέσω της δικής του μαρτυρίας και ενικής πράξης δηλαδή μέσω της υπεύθυνης συμπεριφοράς απέναντι στις απαιτήσεις της ζωής, αγαπά, οριοθετεί, θέτει κανόνες που ο ίδιος υπηρετεί.
Απαιτείται μια σύγχρονη απάντηση στις προκλήσεις η οποία θα λαμβάνει υπόψη τα μαθήματα της εποχής και θα αναδεικνύει την οικογένεια σε συμβολικό επίπεδο.
Ο σκοπός της οικογενειακής λειτουργίας
Μπορεί εύκολα κάποιος να πει ότι η οικογένεια διασφαλίζει την εξέλιξη του είδους μέσα από τη διασφάλιση της επιβίωσης των μελών της. Χωρίς να μειώνω την αξία και τη δυσκολία της επιβίωσης σήμερα, είναι αναγκαία μια βαθύτερα ανθρώπινη ανάγνωση.
Είναι σημαντικό να προσεγγίσουμε την οικογένεια ως ένα πεδίο παραγωγής και απόδοσης νοήματος, μια απάντηση στο αιώνιο μυστήριο της γέννησης και του θανάτου, μια προσπάθεια τάξης μέσα στο χάος της τυχαιότητας της ζωής. Η δημιουργία οικογένειας είναι μια ενεργητική σχέση με τον χρόνο, τοποθέτηση στη διαδοχή των γενεών, αποδοχή κληρονομιάς αλλά και ριζοσπαστικών αλλαγών. Είναι η εθελοντική ανάληψη της ευθύνης της σκυτάλης ως απάντηση στο διαρκές ερώτημα της ύπαρξης.
Αυτό σημαίνει ότι δεν είμαστε γονείς εξ ορισμού αλλά μαθαίνουμε και κατακτούμε τον ρόλο αυτόν μέσα από την θεραπεία του δικού μας εσωτερικού παιδιού και τη συνειδητή προσπάθεια να γινόμαστε καλύτεροι για τους ανθρώπους που αγαπάμε.
Η οικογενειακή λειτουργία είναι δικαίωμα στο μέλλον. Η ποιότητα του μέλλοντος που θα υπάρξει εξαρτάται από τη δυνατότητα των παιδιών να αναπτύξουν τη δική τους ξεχωριστή ταυτότητα, σε γερές βάσεις, ώστε να ζήσουν ως αυτόνομοι άνθρωποι στον κόσμο των ενηλίκων χωρίς τους γονείς τους.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε την οικογένεια σε ψυχικό επίπεδο ως τον τρόπο συνάντησης των γενεών που (οφείλει να) παράγει νόημα και ξεχωριστή ταυτότητα.
Ο σκοπός της οικογένειας δεν μπορεί να είναι η απόλαυση και η χαλάρωση μετά την κοπιαστική εργασία. Σκοπός της οικογένειας δεν μπορεί να είναι η επιδίωξη της ευτυχίας ή η εγωκεντρική χαρά της απόκτησης απογόνων. Θα υπάρχουν στιγμές χαράς, ευτυχίας, χαλάρωσης και αλληλοϋποστήριξης. Δεν μπορεί όμως αυτό να είναι αυτοσκοπός διότι οι δυσκολίες της ζωής και της διατήρησης της οικογενειακής λειτουργικότητας απαιτούν διαρκή προσπάθεια και εξοικείωση με τη δυσφορία.
Σκοπός μιας οικογένειας (οφείλει να) είναι η ανάπτυξη των παιδιών σε ολοκληρωμένους ενήλικες, αυτόνομους, ικανούς να ζήσουν χωρίς τους γονείς τους.
Photo by Cassidy Rowell on Unsplash
